ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ

ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ - ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΑΓΡΟΤΕΣ

Από τα στοιχεία που αφορούν την απασχόληση, τη συνολική εκμετάλλευση μισθωτής εργατικής δύναμης και την εργασία αυτοαπασχολούμενων στα αγροτικά νοικοκυριά, προκύπτει η σαφής τάση μείωσης της απασχόλησης στην αγροτική παραγωγή συνολικά. Η διαχρονική εξέταση της εξέλιξης της απασχόλησης γίνεται με βάση τη μονάδα μέτρησης AWU (Annual Work Unit) ή ΕΜΕ (Ετήσια Μονάδα Εργασίας)21. Συγκεκριμένα από 746.100 ΕΜΕ το 1990, η απασχόληση συρρικνώθηκε στις 570.600 ΕΜΕ το 2009, δηλαδή μείωση κατά 23,5%. Η τάση αυτή συνολικά χαρακτηρίζει την ΕΕ και εμφανίζεται περισσότερο ενισχυμένη για την Ευρωζώνη, κατ’ ακολουθία με τη γενική νομοτελειακή τάση εξέλιξης του μονοπωλιακού καπιταλισμού και τη συνεπαγόμενη τάση για περιορισμό του αγροτικού τομέα στο σύνολο της παραγωγής.

Βέβαια ενώ στην υπόλοιπη ΕΕ η μείωση της απασχόλησης συμβαδίζει με μείωση και της μισθωτής εργασίας στην αγροτική παραγωγή, στην Ελλάδα είναι σαφής η τάση ενίσχυσης της μισθωτής εργασίας καθ’ όλη τη δεκαετία του 2000. Συγκεκριμένα, με βάση τα επίσημα στοιχεία, η μισθωτή εργασία έχει πλέον αγγίξει το 20% του συνόλου της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα παραγωγής22 και από 65.300 ΕΜΕ το 1990 έφτασε στις 114.000 ΕΜΕ το 2009. Επομένως η μείωση της απασχόλησης οφείλεται στον υψηλό ρυθμό απομάκρυνσης αυτοαπασχολούμενων αγροτών από την αποκλειστική απασχόληση στην αγροτική παραγωγή και την κατά συνέπεια μετατροπή της μεγαλύτερης μερίδας τους σε μισθωτούς ή ετεροαπασχολούμενους (μη κατά κύριο επάγγελμα αγρότες). Συγκεκριμένα η μη μισθωτή εργασία από 680.800 ΕΜΕ το έτος 1990 περιορίστηκε στις 456.600 ΕΜΕ το 2009, εμφανίζοντας μια συρρίκνωση κατά 224.200 ΕΜΕ εντός της εικοσαετίας ή αλλιώς κατά το ένα τρίτο (32,9%).

Από την εξέταση της διαχρονικής κατανομής της απασχόλησης ανά κατηγορία (αυταπασχόληση, μισθωτή)23προκύπτει σημαντική αύξηση των μισθωτών εργαζόμενων με μόνιμη και εποχική απασχόληση στην αγροτική παραγωγή: συγκεκριμένα από 11,26% του συνόλου της απασχόλησης το 1993 σε 17,83% το 2007. Ταυτόχρονα σημειώνεται σημαντική υποχώρηση της απασχόλησης μελών της οικογένειας του κατόχου της εκμετάλλευσης από 41,44% της συνολικής απασχόλησης το 1993 σε 30,12% του συνόλου το 2007.

Η εξέταση της απασχόλησης ανά κατηγορίες εκμεταλλεύσεων με βάση το μέγεθος της κερδοφορίας τους (όπως αυτό καταγράφεται με βάση το ΤΑΚ)24, αναδεικνύει τη σαφή συσχέτιση και αντιστοίχιση της εξέλιξης της συνολικής απασχόλησης και των τύπων απασχόλησης με την οικονομική απόδοση των εκμεταλλεύσεων.

Στις κατηγορίες υψηλής κερδοφορίας η αναλογία κερδοφορίας προς απασχόληση είναι υψηλότερη. Το γεγονός αυτό ερμηνεύεται εάν λάβουμε υπόψη τη σαφώς υψηλότερη οργανική σύνθεση του κεφαλαίου στις κατηγορίες των εκμεταλλεύσεων με υψηλότερη κερδοφορία, στις οποίες ταυτόχρονα είναι πιο εκτεταμένη η αξιοποίηση μισθωτής εργατικής δύναμης.

  

ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ - ΕΚΜΗΧΑΝΙΣΗ - ΑΡΔΕΥΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Χαρακτηριστική είναι η αύξηση των Καθαρών Επενδύσεων Παγίου Κεφαλαίου25. Η σύγκριση μεταξύ των ετών 1993 και 2008 δείχνει αύξηση κατά 7,5 φορές περίπου. Συγκεκριμένα από 215,26 εκ. ευρώ το 1993 αυξάνονται σε 1593,49 εκ. ευρώ το 2008. Η εμφανιζόμενη, μετά το 2005, μεγάλη αύξηση των Καθαρών Επενδύσεων Παγίου Κεφαλαίου οφείλεται στην εφαρμογή Σχεδίων Βελτίωσης. Τα προγράμματα βελτίωσης περιλάμβαναν την υποχρεωτική ανανέωση του μηχανικού εξοπλισμού από την εκμετάλλευση, ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή όχι τέτοιου εξοπλισμού, με ταυτόχρονη δανειοδότηση του παραγωγού. Πρόκειται για κρατική παρέμβαση, στα πλαίσια της ΚΑΠ, στην κατεύθυνση ενίσχυσης της βιομηχανίας παραγωγής μηχανημάτων, με τόνωση των εισαγωγών εξοπλισμού από χώρες της ΕΕ, καθώς δεν υπάρχει εγχώρια βιομηχανία παραγωγής γεωργικών μηχανών. Η υλοποίηση αυτής της κατεύθυνσης συντείνει στην περαιτέρω ένταση της ανισόμετρης ανάπτυξης μεταξύ των χωρών στα πλαίσια της ΕΕ.

Σημαντικά για την εκτίμηση της εξέλιξης της εκμηχάνισης των αγροτικών εκμεταλλεύσεων είναι τα στοιχεία που αφορούν τον εξοπλισμό με αγροτικά μηχανήματα από όπου προκύπτουν τα ακόλουθα26: Μείωση του συνολικού αριθμού αροτροκαλλιεργητών, θεριζοαλωνιστικών μηχανών. Αύξηση του αριθμού τρακτέρ, ενίσχυση των εκμεταλλεύσεων με φορητό ή σταθερό αρδευτικό εξοπλισμό.

Σημαντική αύξηση των τρακτέρ που ανήκουν αποκλειστικά σε μια εκμετάλλευση με υπερδιπλασιασμό των τρακτέρ για την κατηγορία εκμεταλλεύσεων με έκταση άνω των 20 εκταρίων.

Σημαντική είναι η μείωση για τους αροτροκαλλιεργητές. Μεταξύ των ετών 1997 και 2000 σημειώνουν κατακόρυφη πτώση: Σχεδόν υποδιπλασιασμός των ιδιόκτητων μηχανών. Ομως όσον αφορά τις εκμεταλλεύσεις με ιδιόκτητους αροτροκαλλιεργητές η μείωση δεν αφορά εκείνες τις εκμεταλλεύσεις με έκταση άνω των 50 εκταρίων.

Για τις θεριζοαλωνιστικές μηχανές η συνολικά εμφανιζόμενη μείωση μηχανημάτων δεν αφορά και πάλι τις μεγαλύτερες σε έκταση ιδιοκτησίες, καθώς εμφανίζεται αύξηση του αριθμού μηχανών για εκμεταλλεύσεις με έκταση άνω των 30 εκταρίων.

Για τις θεριστικές μηχανές άλλου τύπου η συνολική αύξηση μεταξύ των ετών 2000-2005 (έτη για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία) για τις ιδιόκτητες οφείλεται κυρίως στις μεγαλύτερης έκτασης εκμεταλλεύσεις άνω των 10 εκταρίων.

Τέλος, όσον αφορά την άρδευση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, ξεχωρίζει η σαφής ενίσχυση της κάλυψης με αρδευτικό εξοπλισμό για το σύνολο των εκμεταλλεύσεων. Παρατηρείται σχετική αύξηση του ποσοστού των αρδεύσιμων εκτάσεων σε σχέση με το 1990, το οποίο σύμφωνα με τα στοιχεία του 2007 ανέρχεται στο 38,2% της ΧΓΕ27 από 30,88% της ΧΓΕ το 1990 αντίστοιχα, εξέλιξη που αναδεικνύει τη σαφή δυνατότητα για περαιτέρω επέκταση της αγροτικής παραγωγής. Βέβαια την ίδια στιγμή διαχρονικά μεγαλώνει η απόκλιση μεταξύ του ποσοστού των αγροτικών εκτάσεων που υπάρχει η δυνατότητα να αρδευθούν (αρδεύσιμες) και εκείνων που τελικά αρδεύονται, καθώς το 2007 οι αρδευόμενες εκτάσεις ανέρχονται στο 31,39% της ΧΓΕ, στοιχείο που μάλλον υποδηλώνει την εγκατάλειψη καλλιεργειών με ανάγκη άρδευσης. Εδώ αναδεικνύεται η αντίφαση μεταξύ της πραγματικής δυνατότητας ανάπτυξης της παραγωγής και της πραγματικότητας που διαμορφώνεται από την αστική και ευρωενωσιακή πολιτική.